Hoe je pianostukken uit het hoofd kunt spelen
Hoe het menselijk brein muziek onthoudt is nog steeds een raadsel. Zelfs als het geheugen aan alle kanten hapert, kan de muzikale herinnering intact blijven. Zo verbaasde een 101-jarige demente vrouw onlangs de deelnemers aan een internationale conferentie van muziekwetenschappers in San Francisco. De vrouw herkent bijna niemand meer en weet af en toe niet waar ze is, maar ze kan wel moeiteloos honderden stukken op de piano spelen. Uit haar hoofd.
Muzikale geheugenkunstenaars zijn bijzonder, maar niet uniek. De Britse neuroloog Oliver Sacks schreef over de muzikale savant Martin, die tweeduizend opera’s uit zijn hoofd kende en een stuk van Debussy op de piano naspeelde nadat hij het één keer had gehoord. Ook het autistische wonderkind Stephen reproduceerde ingewikkelde melodieën en akkoorden meteen op de piano, zonder bladmuziek. En dan hebben we het nog niet over het fenomenale geheugen van Wolfgang Amadeus Mozart.
Hoe zit het eigenlijk met het normale menselijk geheugen voor muziek?, vraag ik me af. Al drie maanden zwoeg ik op de Nocturne in Bes van Chopin, opus 9, nr 1, maar nog steeds kan ik hem niet zonder bladmuziek spelen. Vol bewondering en een tikkeltje jaloers staar ik naar een filmpje van de broertjes Jussen die met gesloten ogen Schuberts Fantasie in F vertolken. Weliswaar studeren zij de hele dag, maar toch: ook een amateur moet uit het hoofd kunnen spelen, vind ik.
Je kunt natuurlijk eindeloos blijven oefenen en herhalen, maar dan train je alleen je motorisch geheugen – de loopjes zitten na enige tijd in je vingers – en je muzikale geheugen: je zingt als het ware de melodie in je hoofd mee. De kennis van de melodie helpt je bij de volgorde van de noten.
Er zijn nóg drie soorten geheugen die je kunt inzetten. Ten eerste het theoretisch geheugen, dat steunt op het begrip van de muziek: hoe is het stuk opgebouwd? Welke toonsoort, welk maat, welke akkoorden? Is er een thema, zijn er terugkerende motiefjes? Wie een muziekstuk snapt, kan het beter onthouden.
Vervolgens kun je, net als Mozart, je fotografisch geheugen aanspreken: stel je de bladmuziek voor; ook als je je ogen sluit, heb je er een voorstelling van. Het fotografisch geheugen train je door bewust en aandachtig de noten te bestuderen.
En ten slotte is er het zogenoemde keyboardmemory. Dit geheugen kun je activeren door goed op de piano te kijken welke toetsen je aanslaat.
Oefen, herhaal, en gebruik je vijf geheugens. Het helpt. Echt.
Dit is de eerste aflevering van een serie artikelen over pianospelen en psycholoige. Het is gepubliceerd in het herfstnummer van Pianist Magazine, 2019.