'Ik houd van kwaliteit, ik leg de lat hoog'

Nadat Pieter de Jong bijna veertig jaar boeken had uitgegeven, besloot hij er zelf een te schrijven. In Het avontuur van leidinggeven verwerkt hij zijn persoonlijke ervaringen en inzichten tot een reisgids voor leiders.

 

Pieter de Jong kan er nu om lachen, maar hij herinnert zich nog goed hoe ongemakkelijk hij zich voelde op zijn eerste werkdag bij de Weekbladpers. Het was 1986, de tijd van het arbeiderszelfbestuur. ‘Ben jij de nieuwe directeur?’, beet een van de medewerkers hem toe. ‘Nou, dat wordt niks.’ In de poëzie vond De Jong de woorden voor deze ongemakkelijke emotie, het gevoel dat hem nog vaak zou overvallen. We zijn nog geen vijf minuten in gesprek, of hij citeert al vol vuur een paar strofen uit Leven voor de vuist weg, van de Poolse dichteres Wislawa Szymborska.

Als je maar voor een woensdag bijtijds kon oefenen,

tenminste een donderdag een keertje mocht herhalen!

Maar nee, daar komt de vrijdag al met een mij onbekend scenario.

De Jong was 28 toen hij zijn eerste leidinggevende functie kreeg, als uitgever bij Wolters Noordhoff. Inmiddels is hij 68 en hoef hij niet meer te repeteren. Bijna veertig jaar lang las hij gedichten en boeken over leiderschap en verzamelde hij artikelen uit kranten en tijdschriften. Twee keer per jaar herschikte hij de stapel en gooide hij de helft weg. Zo ontstond langzaam een verzameling ‘op maat gesneden kennis’, zoals hij het zelf noemt.

Na zijn afscheid bij WPG Uitgevers in 2008 vermengde hij het stapeltje geschreven wijsheid met zijn eigen ervaringen en inzichten. Het mondde uit in Het avontuur van leidinggeven. Een kleine reisgids, dat uitgegeven werd bij Balans, een van zijn voormalige uitgeverijen.

‘Ik geloof in de kracht van leidinggeven’, zegt hij, terwijl hij espresso met chocoladekoekjes serveert in zijn ruime en lichte appartement aan de Amsterdamse Keizersgracht. ‘Maar ik kan me ook mateloos ergeren aan leiders.’ Hij verwijst naar incidenten die de voorpagina’s van kranten halen, zoals onlangs met de baas van het Centraal Orgaan opvang asielzoekers, Nurten Albayrak, of de blinde ambitie van de overheid met geldverslindende ICT-projecten. ‘De invloed van leiders wordt vaak onderschat. Leiders definiëren de werkelijkheid, ze maken de cultuur; de impact van leidinggeven is vele malen groter dan je denkt. Leiden en managen horen bij elkaar. Leiders zouden niet geringschattend moeten doen over managen, ze zouden er meer moeten zijn voor hun mensen en niet na twee jaar vertrekken naar de volgende klus. Leiders moeten handreikingen doen, op de fundamentele zaken letten: ze moeten richting geven en de club bij elkaar houden.’

 

Pieter de Jong groeide op als jongste van elf kinderen in een katholiek gezin in Friesland. Zijn vader was hoofd van de school in Bolsward en schreef artikelen in het Bolswards Nieuwsblad. In huize De Jong werd veel gediscussieerd, op het scherp van de snede. Vader veegde in discussies iedereen van tafel. In het verbale strijdgewoel van het grote gezin ontwikkelde de jongste zijn eigen overlevingsstrategie: kijken en luisteren. Hij observeerde hoe de vijf broers en zussen op elkaar en op hun ouders reageerden en omgekeerd. Hij luisterde en keek naar wát ze zeiden, en hóe ze het zeiden. Het gezin was de ideale voedingsbodem voor een eigenschap die hem later van pas zou komen. Hij leerde zijn interventies te ‘timen’: op het juiste moment het juiste zeggen. Met humor, zo ontdekte hij, kon hij veel bereiken.

Pieter was niet weerbarstig of opstandig, ook niet als puber, hij zette zich tegen zijn familie, noch tegen de kerk af. Hij ging zijn eigen gang, al werd hij beïnvloed door de twee belangrijkste imperatieven van zijn vader: doe iets zinvols voor de samenleving en maak af waar je aan begint.

 

Welke eigenschappen maakten u geschikt om leiding te geven?

 

‘Ik sta open voor de buitenwereld en ik kan verbinden. Ik ben een perfectionist, ik hou van kwaliteit, ik leg de lat hoog. Wat je doet, moet je goed doen. Ik ben ook weetgierig: als ik iets doe, wil ik weten waar het echt om gaat, of het klopt. En ik ben gedisciplineerd. In de jaren tachtig las ik ooit een artikel in de Volkskrant dat suiker slecht is voor de mens. Sinds ik dat weet, heb ik suiker uit mijn eten geschrapt.’

 

Bent u moedig?

‘Nee, ik vind mezelf niet zo moedig. Ik was net twee maanden in dienst toen een van de toonaangevende auteurs van De Arbeiderspers mij zei dat ik Theo Sontrop (van 1972 tot 1991 directeur van De Arbeiderspers, sw) moest ontslaan en Emile Brugman moest benoemen. Uiteindelijk heb ik hem wel ontslagen omdat hij zijn mensen schoffeerde was en zijn afspraken niet nakwam. Maar ik heb er wel vijf jaar over gedaan. Soms kreeg ik het verwijt dat ik te soft was. Op een gegeven moment wilde ik de tijdschriften van WPG splitsen in een cultuur- en sportgroep. Op het moment dat ik het wilde, waren de mensen er niet aan toe: eenderde was voor, eenderde tegen, en eenderde wist het niet. Dus ik deed het niet. Een paar jaar later kon het wel. Risicomijdend? Misschien. Maar zo’n beslissing moet wel bij jou en bij de organisatie passen.’

 

U geeft de lezer tips voor succesvol leiderschap. De eerste is: koester je talent. Wat is uw talent?

 

‘Het is moeilijk om erachter te komen wat je talent is. Je gaat het leven in als een ongeordende tuin. Er groeit onkruid, er is zon, maar je weet niet welke planten en struiken waar gedijen. Mijn talent is richting geven, kansen zien. Toen ik bij Wolters-Noordhoff kwam heb ik de eerste methode Nederlands gemaakt voor LTS en Huishoudschool samen. Daarmee veroverden we 50 procent van de markt. Ik heb ook gevoel voor strategie, het antwoord op de vraag: waartoe zijn we op aarde? Zo heb ik lang nagedacht of Happinez wel paste in de strategie van WPG Uitgevers, of het spirituele van dit blad paste bij ons DNA, met titels als Opzij en Vrij Nederland. Mijn adagium was: wij geven uit voor lezers, niet voor bladeraars.’

 

Een leider moet de juiste omgeving zoeken, een omgeving die hem uitdaagt, maar waarin hij ook mag struikelen. Na drie à vier jaar is het tijd om te verkassen, schrijft u. Maar u bent 14 jaar directievoorzitter geweest.

 

‘Verkassen geldt op het eerste gezicht niet voor mij, maar leidinggeven leer je door allerlei verschillende ervaringen en uitdagingen. Bij WPG uitgevers heb ik heel verschillende dingen gedaan. Ik heb uitgeverijen overgenomen: Zwijsen, De Bezige Bij, Atheneum, Polak & Van Gennep, Ploegsma, Thomas Rap, Balans, en het tijdschrift Happinez. Het ging er mij niet om WPG groter te maken, maar om haar beter en sterker te maken. Het is een misvatting dat groter ook meteen beter en sterker is.

‘Ik ben zelf ook steeds poolshoogte gaan nemen bij uitgeverijen. Ik ben interim directeur geweest bij Zwijsen, bij de tijdschriften, bij De Bezige Bij. Waarom? Het gaat om the intimate understanding: je begrijpt het bedrijf pas als je er zelf bent geweest. Bovendien laat je de mensen zo zien dat je werkelijk om ze geeft.’

 

U citeert Gerrit Krol: ‘Als je niet elke dag met een stok in je ziel roert, dan vries je dicht’. Hoe voorkwam u dat u dichtvroor?

 

‘Ik nam elke dag een time-out, ik ging koken en mijn eigen boodschappen doen. En ik ben blijven lezen, poëzie, fictie, ik heb vakliteratuur bijgehouden.’

 

Hoe kijkt u aan tegen de huidige ontwikkelingen in de uitgeefwereld? Uw geliefde Arbeiderspers bijvoorbeeld gaat nu samen met A.W.Bruna. En door de opkomst van e-books moeten uitgevers hun strategie veranderen.

 

‘Door de fusie met Bruna zal het karakter van De Arbeiderspers veranderen. Ook voor uitgevers gelden twee paradigma’s: waartoe zijn we op aarde en waarin zijn we beter dan andere. Maar in de uitgeefwereld zie je het tegenovergestelde: kuddegedrag. Neem de literaire

thrillers. Uitgevers imiteren het succes van anderen, terwijl ze zich verwijderen van waar ze goed in zijn.

‘Het karakter van een uitgeverij verandert in de tijd. Dat hoeft niet altijd een bedreiging te zijn. E-books bijvoorbeeld hebben ook voordelen: je hoeft geen voorraad te hebben, je hebt minder productiekosten. Boeken zijn informatiedragers, en als de vorm verandert, moet je je uitgeefproces erop aanpassen. De hoogtijdagen van het boeken uitgeven zijn voorbij.

‘Het is crisis, dus moet je kiezen: waar zit de waarde voor mijn organisatie. Daarin moet je investeren. Als je maar een duidelijk beeld hebt van waar je naartoe gaat.’

 

Pieter de Jong, Het avontuur van leidinggeven. Een kleine reisgids, Balans, 2011. 216 pagina’s. ISBN 978 94 600 3338 4. €19,95.

 

Dit artikel is gepubliceerd in de Volkskrant van 17 december 2011.

 

Pieter de Jong

 

1943                                  

Geboren in Bolsward.

 

1960-1966

Nederlandse Taal en Letterkunde, Rijksuniversiteit Groningen.

 

1966-1972

Leraar Nederlands aan het St. Maartenscollege in Haren, Groningen.

 

1972-1986                          

Uitgever en vanaf 1978 adjunct directeur bij uitgeverij Wolters-Noordhoff Groningen

 

1986-1994                          

Algemeen directeur Uitgeverijen Singel 262 (Querido en De Arbeiderspers) en lid directie van WPG

Uitgevers.

 

1994- 2008                         

Algemeen directeur en directievoorzitter WPG Uitgevers.

 

Tot de portfolio van WPG Uitgevers behoren titels als Vrij Nederland, Voetbal International, Psychologie Magazine en Happinez en uitgeverijen als Zwijsen, Querido, De Bezige Bij en Balans.

 

2008-heden

Zelfstandig adviseur en bestuurslid Nederlands Letterenfonds.